De propedeutische waarde van het Esperanto

1. In een tijdperk, waarin de wereld zich wijd openstelt, is communicatie geen overbodige luxe, maar een absolute noodzaak. Talenkennis dringt zich aan steeds meer mensen op, maar totnogtoe zijn de resultaten van het talenonderwijs, volgens de meest verscheidene enquêtes en verklaringen, helemaal niet vanzelfsprekend noch bevredigend. Waarom geen volledig nieuwe wegen opgaan, ook al schijnen die voor vele mensen erg ongewoon, zelfs revolutionair?

Wij hebben nood aan een paradigma, een taalmodel dat een geleidelijke inleiding uitmaakt tot alle essentiële grammaticale, morfologische en semantische elementen, tot alle zogenaamde universalia, essentialia (Latijnse woorden voor universele trekken, eigenschappen, karakteristieken; essentiële eigenschappen, elementen), welke in de meeste talen bruikbaar zijn.

Tot voor kort beschouwde men terecht het Latijn als een inleiding tot vooral de moderne Romaanse talen en tot een universele denktrant. Dankzij bepaalde hoedanigheden helpt zij de leerlingen vergelijken, afleiden, analyseren, redeneren en zich bevrijden uit de denkwijze van de moedertaal.

Spijtig genoeg is het Latijn een zeer moeilijke taal die slechts goed kan worden beheerst door een beperkte groep van verstandelijk getalenteerde en gemotiveerde leerlingen en brengt het geen oplossing voor het praktische, maatschappelijke communicatieprobleem. Daardoor, en wellicht om andere redenen ook, verdwijnt het in vele landen uit het studieprogramma of wordt de studie ervan gereduceerd tot slechts enkele uren per week, hetgeen helemaal niet volstaat om de vroegere opvoedende rol te kunnen handhaven. Het onmiddellijk aanleren van moderne talen vervangt zonder andere voorbereiding de studie van het Latijn.

2. We hebben dus een andere paradigma-taal nodig, die de educatieve eigenschappen van het Latijn combineert met de eisen van de moderne maatschappij die door haar eenvoud en relatieve gemakkelijkheid (o.a. door afwezigheid van nutteloze grammaticale uitzonderingen) toegankelijk is ook voor minder getalenteerde schoolkinderen en die bovendien beschikt over dezelfde uitdrukkingsmogelijkheid als andere talen.

Dergelijke taal bestaat: de internationale taal Esperanto, welke gedurende haar meer dan honderdjarig bestaan tot volledige rijpheid is gekomen in de schoot van een internationale diaspora en die langs natuurlijke, sociale weg evolueerde van een taalproject tot een autonoom functionerende, levende en steeds nog evoluerende taal, instrument van een supranationale gemeenschap.

Dikwijls noemt men ze "het moderne Latijn", of "het democratische Latijn" met een verwijzing naar de dubbele rol die het Latijn gedurende vele eeuwen gespeeld heeft als een neutrale grensoverschrijdende "Lingua franca" en als een inleiding tot de studie van andere talen. Het aangehaalde woord "democratisch" zinspeelt op de hedendaagse mogelijkheid voor veel omvangrijker groepen mensen om Esperanto te leren, in tegenstelling tot de laag intellectuelen, die gedurende eeuwen het Latijn hebben gebruikt.

3. Het feit dat de voorafgaandelijke studie van het Esperanto het later leren van andere talen vergemakkelijkt, zoals dat bij het leren van Latijn ook het geval was, maakt de propedeutische, d.w.z. de voorbereidende, initiale, inleidende waarde uit van de Internationale Taal. Reeds vele tientallen jaren hebben onderwijzers intuïtief deze eigenschap ontdekt en hebben op verscheidene plaatsen en manieren experimenten georganiseerd om dit wetenschappelijk te bewijzen.

Esperanto is een "doorzichtige" taal, als het ware een röntgenfoto, waarin alle vormende categorieën en elementen zichtbaar zijn, zich concretiseren: de tijden van de werkwoorden, de grammaticale categorieën, de relaties tussen de woorden, de functies in de zin. Die "doorzichtigheid" bestaat niet bij de meeste etnische talen.

Het kind leert dus door Esperanto moeiteloos wat een substantief, een adjectief, een bijwoord, een verleden tijd is, want het merkt ze op dank zij de karakteristieke en onveranderlijke uitgangen. Wanneer de noties "substantief", "adjectief" e.a. helder in het geheugen gegraveerd en volledig geassimileerd zijn, zal de leerling ze veel gemakkelijker kunnen gebruiken in andere omstandigheden, bij de studie van andere talen, zelfs van de moedertaal. Dank zij de technieken van samenstelling en afleiding, die de leerlingen grootschalig in het Esperanto kunnen en moeten toepassen, leren zij semantische relaties tussen de woorden ontdekken, zelfs wanneer in de eigen moedertaal geen enkele dergelijke relatie bestaat; zo verwerven ze dus een dieper begrip van woordvorming en woordbetekenis. In vele talen bestaan dezelfde technieken maar ze zijn bijna steeds verborgen, niet aanstonds zichtbaar en herkenbaar en vooral niet regelmatig en tot een minimum herleid.

Esperanto is tevens een uitstekende kennismaking met de "internationale" woordenschat voor de studie van etnische talen, omwille van het feit dat de woordstammen zo veel mogelijk internationaal zijn, verzameld uit de belangrijkste Europese talen.

Door het feit dat Esperanto een taal is die tot nadenken dwingt, leidt de studie ervan tot andere, meer algemene bekwaamheden: bekwaamheid tot observeren, overdenken, redeneren, vergelijken, analyseren, samenstellen, induceren, deduceren... Deze zich snel ontwikkelende bekwaamheden zijn ook van nut bij het leren van andere talen; zij worden dus ook overgedragen op nieuwe leersituaties.

4. We mogen echter niet overdrijven! De propedeutische betekenis van het Esperanto is reëel, maar bepaald door de competentie van de leraars, de kwaliteit van de aangewende methodes en leermiddelen, en vooral van de positieve ingesteldheid en ijver van de leerlingen zelf en van hun motivatie, hun leergierigheid.

Wat ook de relatieve gemakkelijkheid en de effectieve propedeutische waarde van het Esperanto weze, het gaat hier om een volwaardige taal welke men slechts door ernstige studie, oefening en gebruik volledig kan assimileren en beheersen.

Opmerking: wie zich voor dit thema interesseert, kan meer informatie vinden in o.a. een bibliografie van 157 titels in het volgende werk: Edward Symoens - Al nova lingvopolitiko: la propede�ka valoro de Esperanto - uitgave van Universala Esperanto-Asocio, Rotterdam 1992

of in de Franse versie: Apprendre des langues étrangères. Nouvelle approche: la valeur propédeutique de l'espéranto - uitgave van Flandra Esperanto-Ligo, Antwerpen 1994

Edward Symoens

Laatste aanpassing van deze bladzijde: 09-05-2020