Esperanto en Gaumont

De Franse filmfirma Gaumont, één der pioniers van het filmwezen, heeft in haar beginperiode enige belangstelling aan de dag gelegd voor de toen opkomende internationale taal Esperanto. Dat was vooral te danken aan de goede contacten van de stichter, Léon Gaumont, met oud-generaal H. Sébert, die in het begin van deze eeuw een der belangrijkste propagandisten van deze taal in Parijs was. De belangstelling is echter louter zakelijk geweest: aandacht voor een nieuw gebeuren, dat aandacht verdiende als actualiteit, die in filmzalen kon worden vertoond als dagelijks of wekelijks nieuwsbericht (zoals dat tot een twintigtal jaren geleden het geval was in vele van onze bioscopen).

Ter gelegenheid van de inwijding van een nieuw filmpaleis van Gaumont in Antwerpen (17 december 1997) heeft het Antwerps Filmmuseum het initiatief genomen om gedurende enige weken de schijnwerper te richten op de enorme verdienste van Gaumont gedurende meer dan een eeuw, en heeft het besloten een veertigtal van zijn beste films te vertonen. Als inleiding op deze reeks werd op zaterdag 8 november driemaal een film van 50 minuten vertoond, een selectie van de actualiteitsrubrieken die Gaumont tussen 1910 en 1962 aan Antwerpen gewijd heeft: „Antwerpen gezien door Gaumont”. Deze film werd door d huidige Gaumont samengesteld met fragmenten van nog bewaard filmmateriaal uit die periode. Een vijftigtal van de meest treffende gefilmde gebeurtenissen werden samengebracht tot een waardevol document, dat door het publiek zeer gewaardeerd werd. Het zijn allemaal zwart-witfilms zonder begeleidende geluidsband.
Onder de als zeer belangrijk geachte gebeurtenissen werd ook het 7de Esperanto Wereldcongres, dat in 1911 in Antwerpen plaatshad geselecteerd. Het filmfragment is maar enkele minuten lang en heeft als titel "Manifestation en faveur de l'espéranto" mogelijk bezit het Gaumontarchief nog meer materiaal.
Het belangrijkste deel van dit fragment bestaat uit beelden van de wandeltocht van de congresdeelnemers vanuit het Antwerpse stadsmidden naar de kaaien, waar ingescheept werd voor een boottocht op de Schelde. Men ziet er een enthousiaste menigte mensen, velen zwaaiend met vlaggetjes, enigen met bordjes en spandoeken, allen in de burgerkledij van die tijd; de achtergrond is de Suikerrui en naderhand de veerpont. Op de volgende beelden herkent men Zamenhof en enige andere belangrijke congresdeelnemers, wachtend tijdens het inschepen.
Enige aparte beelden die naderhand volgen tonen een aantal mensen voor een grote deur, kennelijk de vroegere ingang van de feestzaal van de Dierentuin (die later vervangen werd door de gevel van het zalencomplex waarin in 1982 het 67ste Esperanto Wereldcongres heeft plaats gehad).
Wat in deze filmbeelden (gelukkig) niet getoond wordt, is het al te grote enthousisme van een aantal Engelse jongeren, die de koets, waarin Zamenhof zat, tegenhielden, de paarden uitspanden en zelf de koets trokken als eerbetoon aan de ontwerper van deze universele taal, een gebaar dat noch door Zamenhof, noch door de congresorganisatoren, op prijs werd gesteld.
Deze filmbeelden zijn in die tijd in alle filmzalen van Gaumont (en mogelijk ook in andere) vertoond en betekenden een onmiskenbare propaganda voor het Esperanto. Zij werden ook in de toenmalige Gaumont in Antwerpen vertoond en trokken de belangstelling van vele congressisten, die gingen kijken in de hoop zichzelf op de beelden te herkennen; voor velen van hen was het trouwens de eerste keer dat ze in een bioscoop kwamen en er dat nieuwe wonder, de film, te zien kregen. Op het einde van het congres werd de film ter plaatse geprojecteerd.
Uit een tekst die onlangs verscheen in Eventoj (2/junio 1997, p. 2: Filmoj pri Zamenhof), van de hand van B. Golden, blijkt dat Zamenhof na dat congres naar Parijs is afgereisd en er nogmaals door Gaumont gefilmd is. Toen werd ook zijn toespraak geregistreerd (waarschijnlijk op de wassen cylinders waarmee toen werd geëxperimenteerd).
Een ander feit is (cfr. de tekst van Golden) dat ook de concurrerende firma Pathé beelden van het Wereldcongres in Antwerpen heeft opgenomen en in haar filmzalen (wellicht ook in Antwerpen) zou hebben vertoond. Wat er met die Pathé-filmfragmenten is gebeurd, is thans nog niet duidelijk, maar het is zeker het opzoeken waard, want het betreft waardevolle documenten uit de geschiedenis van het Esperanto die de rol van Antwerpen daarin onderstrepen.
Te vermelden is dat de programmabrochure van de Antwerpse GaumontͲetrospectieve als (enig) voorbeeld van deze film een foto toont van de enthousiaste congresgangers op de Suikerrui en dat deze foto bij deze gelegenheid ook in sommige kranten is verschenen.
De film Antwerpen gezien door Gaumont wordt nu bewaard in het Koninklijk Belgisch Filmarchief te Brussel.

W.M.A. De Smet

Laatste aanpassing van deze bladzijde: 09-05-2020